Kabanata 0 - Ang Aninong Iniwan ng Apoy
Panahon: Disyembre 1999
Tagpuan: Imus, Cavite
Ang ulan ay mahina, tila nagdadalawang-isip kung babagsak ba o hindi. Sa lumang bahay ng pamilyang Villanueva, kumikintab sa liwanag ng kandila ang mga lumang retrato ng pamilya: isang ama sa barong, isang ina sa simpleng bestida, at isang batang may hawak na laruan na baril-barilan.
Sa labas ng tarangkahan, dumating ang itim na sedan na may plakang hindi pang-Cavite. Bumaba ang dalawang lalaki na parehong nakaitim, bitbit ang payong na may simbolong hindi pamilyar sa mga kapitbahay. Ang isa sa kanila ay tinawag ng driver, "Boss, nakahanda na po."
Ang sagot: "Siguraduhin mong walang matitirang ingay."
Sa loob, si Senador Antonio Villanueva ay nakaupo sa kanyang study, nakabukas ang TV sa balita. May ulat tungkol sa road project sa Cavite na may nawawalang 300 milyong piso sa budget. Sa ilalim ng headline: "Sen. Villanueva Questions Discrepancy in Development Funds."
Ang kanyang asawang si Maria Teresa ay nasa sala, naglalagay ng Christmas decor.
"Tony, hindi mo pa rin tinatapos 'yung speech mo para bukas," biro niya.
Ngumiti ang senador, ngunit hindi nawala ang lungkot sa mga mata.
"Hindi ko alam kung may bukas pa para sa mga tulad ko."
Habang nakaupo sa hagdan ang batang Adrian, hawak ang laruan niyang helikopter na gawa sa tansan, tahimik siyang nakikinig.
"Papa, ano'ng ibig mong sabihin?"
"Wala anak. Minsan, kapag masyado kang tapat, nagiging banta ka sa mga taong hindi."
"Sino po sila?"
"'Yung mga ngumingiti habang sinusunog ang bansa."
Hindi niya naintindihan noon, pero tandaan niyang malinaw ang mukha ng ama nang sabihin ito-pagod, pero determinado.
Sa isang rest house sa Tagaytay, dalawang gabi bago ang trahedya, nagtipon ang apat na lalaki sa ilalim ng madilim na veranda.
Isang gobernador, isang construction tycoon, isang undersecretary ng DPWH, at isang taong bihirang lumabas sa liwanag-Ramon "Mon" Alcaraz, dating kaibigan ni Villanueva, at ngayon ay chief campaign strategist ng administrasyon.
May bote ng whisky sa gitna, at isang mapa ng Cavite na tinakpan ng mga folder.
"Hindi puwedeng hayaan si Tony," sabi ng gobernador. "Kapag nilabas niya 'tong dokumentong hawak niya, puwedeng madamay pati si Presidente."
Tumawa si Mon Alcaraz. "Hindi mo kailangan patayin ang taong matapat. Kailangan mo lang sunugin ang ebidensiya at ipakitang aksidente."
"Pero may anak 'yon, asawa-"
"Mas makikita ng tao ang drama kung buong pamilya ang masusunog. Mas madaling paniwalaan ang kwentong 'kandila ang sanhi' kaysa 'balang politikal.'"
Tahimik ang kwarto, hanggang sa isa sa kanila ang nagsabing:
"Gaano kabilis mo 'tong maisasagawa?"
"Bago mag-Pasko," sagot ni Mon. "Walang mas masarap sa mata ng tao kaysa apoy sa gabi ng pag-asa."
Disyembre 17, 1999.
Ang Cavite ay nababalot ng amoy ng basang lupa.
Sa bahay, masigla pa ang lahat-nakahanda ang noche buena, at si Adrian ay naglalaro ng mga Christmas lights habang ang ama ay nag-aayos ng ilang papel.
Biglang tumunog ang telepono.
"Mon?" tanong ng senador.
"Tony, may meeting tayo mamayang gabi. Kailangan nating tapusin ang report bago lumabas ang media."
"Bukas na lang, Mon. Pasko na, ayoko na ng politika."
"Kung gano'n, baka may iba nang tumapos nito para sa'yo," sagot ng tinig sa kabilang linya bago naputol ang tawag.
Napatingin si Tony sa telepono, at sa isang saglit, alam niyang hindi iyon banta-ito ay sentensiya.
Bandang alas-onse ng gabi, kumalabog ang pinto. Tatlong lalaking may itim na jacket ang pumasok, nagpakilalang maintenance personnel ng kuryente.
Ngunit ang dalang toolbox ay may laman palang gasolina at mga fuse.
"Sir, may amoy ng tagas," sabi ng isa.
Bumaba si Maria Teresa, nakakunot-noo. "Tagas? Kakatawag lang namin ng lineman kanina-"
Bago pa siya makalapit, pinindot ng lalaki ang isang detonator.
Sumiklab ang unang apoy sa kusina.
"Adrian!" sigaw ng ina.
Mabilis na kinuha ni Tony ang anak, itinulak sa likod ng mesa, at hinagis ang kumot.
Isang bala ang tumama sa dibdib ng senador.
Isa pa sa dingding.
At bago tuluyang lamunin ng apoy ang bahay, narinig ni Adrian ang huling salita ng ama:
"Anak, hanapin mo ang katotohanan, kahit masunog ka rin."
Hinila ni Maria Teresa si Adrian, itinakbo palabas. Sa labas, bumuhos ang ulan-ngunit huli na.
Isang matinding pagsabog ang umalingawngaw, winasak ang kalahati ng bahay.
Naramdaman ni Adrian ang init ng apoy sa kanyang likod.
Ang ina, tumakbo pa rin, nanginginig.
Pagdating sa dulo ng kalye, isang bala ang tumama sa kanya mula sa malayo.
Nalaglag ang krusipihong pilak mula sa kanyang leeg.
"Ma!"
Ngunit wala nang tinig.
Tanging ulan, at ang amoy ng sinunog na kahoy.
Ang Umaga Pagkatapos ng Lahat
Kinabukasan, inabutan siya ng mga bumbero, nanginginig, yakap ang abo ng krusipiyo.
Isang opisyal ng pulis ang lumapit.
"Walang foul play. Aksidente lang, siguro short circuit."
Ngumiti ito, pero may dugo pa sa dulo ng sapatos.
Tahimik si Adrian.
Ngunit sa kanyang mga mata, nag-aalab na ang unang apoy ng paghihiganti.
Habang tinatabunan ng lupa ang mga kabaong ng kanyang mga magulang, narinig niya ang isa sa mga pari:
"Pagpapatawad ang daan sa kapayapaan."
Pero ang batang si Adrian ay hindi nagdasal.
Kinuha niya ang abo ng kandila, nilagay sa kanyang palad, at mahinang sinabi:
"Ang kapayapaan ay para sa mga hindi nasunugan ng bahay."
At mula noon, hindi na siya muling ngumiti.
Ang mga Abo ng Umaga
Panahon: 2000 - 2003
Tagpuan: Bahay-Ampunan ng San Rafael, Bacoor, Cavite
Sa mga unang umaga sa ampunan, ang hangin ay amoy sabon, papel, at dasal.
Ang mga madre ay maagang nagigising, bumubulong ng mga orasyon habang nagsisindi ng kandila.
Ang mga bata, karamihan ay may sugat na hindi nakikita-ang ilan iniwan sa simbahan, ang ilan tinakasan ng magulang-ay nagsisiksikan sa maliit na kwarto, naghihintay ng almusal.
Sa pinakadulo ng hanay, nakaupo ang batang si Adrian Villanueva, tahimik, hindi kumikilos.
Hindi siya umiiyak, hindi rin nakikihalubilo.
Nakaayos ang kumot, malinis ang sapatos, pero laging malamig ang mga mata.
Tuwing may nagkukwentuhan tungkol sa mga magulang nila, tumatayo siya't lumalabas ng silid.
Ayaw niyang makinig sa kasinungalingang may masayang dulo.
Isang umaga, tinanong siya ng madre na si Sister Esperanza habang nag-aayos ng kama:
"Bakit hindi ka nagsisimba, Adrian?"
"Wala po akong dapat ipagpasalamat."
"Hindi ba't buhay ka?"
"Hindi po ako nabubuhay. Humihinga lang."
Hindi na nagsalita si Sister. Iyon ang unang tanda na hindi ordinaryo ang batang ito.
Unang mga Taon: Ang Tahimik na Matapang
Hindi marunong makihalubilo si Adrian. Ngunit sa tuwing may bagong libro sa library ng ampunan, siya ang unang kumukuha.
Luma, gusgusin, at amoy amag ang mga libro ng batas, pilosopiya, at kasaysayan-mga donasyong galing pa raw sa lumang kolehiyo.
Bawat pahina ay nilalamon niya, parang tinapay.
Nabasa niya si Rizal sa murang edad, pero mas tumatak sa kanya ang linyang "Ang kabataan ang pag-asa ng bayan."
Binasa niya ulit.
At tumawa.
"Ang kabataan nga ang pag-asa ng bayan, pero paano kung ang bayan ang unang pumatay sa kanila?"
Madalas siyang pinapatawag ng madre dahil sa mga tanong niyang walang bata raw dapat itanong.
"Bakit ang mahirap, lagi raw 'tamad,' pero ang mayaman, kahit magnanakaw, 'madiskarte'?"
"Kung may Diyos, bakit siya tahimik habang may mga pulitikong pumapatay?"
"Kung ang kasalanan ay may kabayaran, sino ang nagbabayad para sa kasalanan ng gobyerno?"
May mga pari't guro na nagsasabing "May demonyo sa utak ng batang 'yan."
Ngunit isang guro-Ma'am Dalisay, ang tagapamahala ng maliit na silid-aralan ng ampunan-ang unang nakakita ng kakaibang liwanag sa kanya.
Ang Guro at ang Libro
Isang hapon, habang naglilinis si Ma'am Dalisay ng silid, napansin niyang nagkukumpuni si Adrian ng sirang orasan.
"Hindi mo naman kailangang ayusin 'yan," sabi niya.
"Hindi ko po kaya tiisin ang tunog ng mga bagay na tumigil."
Napangiti ang guro. "Mahilig ka ba sa oras?"
"Hindi po. Pero gusto kong malaman kung kailan nagsisimula ang mga mali."
Simula noon, tuwing hapon, binibigyan siya ni Ma'am Dalisay ng mga lumang aklat: The Constitution of the Philippines, Ang Kartilya ng Katipunan, pati lumang Political Theory na hindi na ginagamit ng mga estudyante sa kolehiyo.
Sa una, binabasa lang niya.
Paglaon, binabalikan, minamarkahan, at sinusulatan ng sariling mga tanong.
Isang gabi, nakitang tulog siya ni Ma'am Dalisay sa ibabaw ng mesa, nakasulat sa pahina ng kanyang notebook ang linya:
"Ang hustisya ay hindi bulag. Pinipili lang nitong pumikit."
Ang Unang Pagkakabangga
Noong siya'y labindalawa na, isang politiko ang bumisita sa ampunan-isang kongresistang donor na magbibigay raw ng pondo para sa bagong dormitoryo.
Kasabay ng press at mga kamera, nagpa-picture ito sa mga bata.
"Masaya ba kayo rito, mga anak?" tanong ng politiko.
Tahimik ang lahat.
Ngunit si Adrian ay sumagot, "Masaya po kami kapag totoo ang dahilan."
Ngumiti ang politiko, pilit. "Ang galing naman nitong batang 'to. Ano'ng gusto mong maging paglaki?"
"Batas," sagot niya. "Para ipasara ang mga ospital ng hipokrito."
Tumawa ang iba, pero kinabukasan, pinagalitan siya ni Sister Esperanza.
"Adrian, hindi lahat ng katotohanan kailangang sabihin."
Ngunit sinagot lang niya, "Kung hindi ngayon, kailan pa?"
Ang Gabi ng Unang Galit
Minsan, nahuli siya ng mga madre sa likod ng simbahan, nagpipinta sa pader.
Ang nakasulat:
"Walang Diyos sa palasyo."
Pinalo siya ng ruler.
Ngunit habang tinatamaan siya, tahimik lang siyang nakatingin.
Sa dulo, sabi niya: "Kung ito ang parusa sa katotohanan, maliit pa ito sa utang ng mga nagsisinungaling."
Ang Bisita
Kinabukasan, dumating sa bahay-ampunan ang isang grupo mula sa SCGI - Community Cares.
Nakaasul na polo, may dalang mga kahon ng gamot, bigas, at mga lumang libro.
Hindi sila Katoliko, pero palaging tumutulong sa mga ampunan sa Cavite.
Habang inaasikaso ng mga madre ang mga bisita, napansin ng pastor ng grupo ang ilang alingasngas tungkol sa isang batang pinarusahan dahil daw sa isinulat sa pader.
Lumapit siya kay Sister Esperanza at marahang nagtanong,
"'Yung batang sinabihan n'yong walang Diyos-pwede ko ba siyang makausap?"
Sa gilid ng bakuran, nakita niya si Adrian, nakaupo, tahimik, pinagmamasdan ang basang pintura sa dingding na halos burado na.
"Adrian, tama ang sinabi mo," sabi ng pastor. "Walang Diyos sa palasyo."
Tumingin si Adrian, hindi nagulat.
"Pero," nagpatuloy ang pastor, "huwag kang gagaya sa mga nasa palasyo."
Binuksan nito ang maliit na Bibliya sa kamay, binasa nang mabagal:
> Mga Awit 14:1
'Ang mangmang ay nagsabi sa kaniyang puso, Walang Diyos; sila'y nangapapahamak, sila'y nagsigawa ng kasuklamsuklam na mga gawa; walang gumagawa ng mabuti.'
"Tama ka, anak. Walang Diyos sa lugar ng mga masasama.
Pero sana, huwag mong hayaang mawala ang Diyos sa puso mo dahil sa galit.
Sinasabi lang ng masama na walang Diyos-dahil walang Diyos sa puso nila."
Tahimik si Adrian.
Sa unang pagkakataon, hindi siya sumagot.
Tila may bahagi ng kanyang isip na biglang tumigil, gaya ng orasan noong unang araw niya sa ampunan.
Pag-alis ng grupo, tinignan niya ang pader na pininturahan niya kagabi.
Ngayon, tila wala na roon ang galit-pero nanatili ang paninindigan.
Sa bisitang iyon, unang tumimo sa isip ni Adrian na may puwang sa pagitan ng galit at pananampalataya-isang manipis na linya kung saan tumitindig ang isang taong hindi banal, pero hindi rin tuluyang nawawala sa liwanag.
At mula sa linya na iyon, magsisimulang mabuo ang batayang moral ng lalaking haharap sa sariling imperyo.
Ang Lihim sa Gabing Tahimik
May mga gabi na nagigising si Adrian, pinagpapawisan, naririnig ang sigaw ng kanyang ina sa panaginip.
Naisip niyang bumalik sa lumang bahay sa Imus, ngunit wala na iyon-ginawang rest house ng isang bagong pamilya.
Kaya tuwing gabi, bumabangon siya't sumusulat ng mga tala sa notebook na tinago niya sa ilalim ng kama.
"Ang mga tao, tinuturuan ng simbahan magpatawad, pero hindi tinuturuan ng pamahalaan humingi ng tawad."
"Ang kasalanan ay hindi naglalaho. Nagkakaroon lang ng boto."
Ma'am Dalisay lang ang nakakaalam ng mga sulat niyang ito.
Isang araw, tinanong siya nito, "Para saan mo sinusulat ang mga 'yan?"
"Para maalala nila ako kapag nakalimutan nila ang katotohanan."
Noong siya'y labing-apat na, lumipat siya sa public high school sa Bacoor.
Tahimik, matalino, at kakaiba.
Ang mga kaklase niya, tinatawag siyang "Adrian ang Abogado" o minsan ay "Attorney" bilang pang aasar.
Hindi siya lumalaban, pero kapag may debate, tinatapos niya ang usapan sa isang linya:
"Hindi mo kailangang malakas para manalo. Kailangan mo lang marunong magsabi ng totoo."
At sa gabing iyon, bago siya tuluyang umalis sa ampunan, iniwan niya sa pinto ng dorm ang isang piraso ng papel para kay Ma'am Dalisay.
Nakasulat lang:
"Salamat po. Sa abo ng mundo ko, kayo lang ang ilaw."
Ang mga Tanong na Hindi Itinatanong
Panahon: 2005 - 2007
Tagpuan: Bacoor National High School; Bahay-Ampunan ng San Rafael
Ang mga taon sa pagitan ng kabataan at pagiging ganap na tao ay parang mahabang gabi ng unos: may mga ilaw na kumikislap, pero kadalasan, puro kulog lang ang maririnig.
Sa edad na labinlima, si Adrian Villanueva ay naging alamat na sa ampunan.
Hindi dahil sa kabaitan, kundi sa kanyang bibig.
Ayon sa mga madre, "Si Adrian ay parang kandilang laging sindi - nagbibigay liwanag, pero laging may sinusunog."
Hindi na siya ganap na bata, pero hindi pa rin ganap na ligtas mula sa mga sugat ng nakaraan.
Biyernes ng hapon, halos tulog na ang buong klase.
Ang guro, si Ginoong Sarmiento, ay nagtatalakay tungkol sa sistemang pampulitika sa Pilipinas - mga sangay ng gobyerno, checks and balances, at mga tungkulin ng mga opisyal.
Karaniwan, walang nakikinig.
Pero sa likod ng silid, nakatingin si Adrian, nakapamaywang, parang naghihintay ng maling linya.
"Ang mga mambabatas," wika ni G. Sarmiento, "ay ang mga kinatawan ng taumbayan."
Itinaas ni Adrian ang kamay.
"Sir, kung ang kinatawan ay hindi kinatawan ng bayan kundi ng sarili niyang bulsa, sino ang dapat kumatawan sa taumbayan?"
Nag-tinginan ang mga kaklase.
Napakunot ang noo ni Sarmiento. "Anak, sa teorya-"
"Hindi po teorya ang problema natin, sir," putol ni Adrian. "Totoo po. Kung magnanakaw ang kinatawan, magnanakaw din ba dapat ang bayan para pantay?"
Tahimik. Walang nagsalita.
Sa halip, may munting tawa sa gilid.
Ngumiti si Adrian, hindi sa tuwa, kundi sa pagkairita.
"Siguro po kaya walang gustong magtanong, kasi lahat tayo sanay nang walang sagot."
Pagkatapos ng klase, pinatawag siya sa guidance office.
Hindi dahil sa kasalanan, kundi dahil sa "attitude."
Ang tagapayo, si Mr. Lim, ay nakaupo sa likod ng desk, nakasabit pa rin ang crucifix sa likod niya.
"Adrian, matalino ka. Pero kung patuloy kang magiging mapanghamon, baka ikaw ang unang masunog sa sistema."
"Sir," sagot niya, "nasunog na po ako noon pa."
Natahimik si Mr. Lim.
Kahit anong sermon, tila hindi tumatagos sa batang ito.
Parang hindi na siya natatakot.
May dalawang batang malapit kay Adrian sa ampunan - sina Rey at Crispin, parehong ulila rin.
Si Rey, palabiro, gustong maging sundalo.
Si Crispin, tahimik, gustong maging pari.
Habang naglalaro sila sa bakuran, tinanong ni Rey:
"Adrian, bakit parang galit ka lagi sa lahat?"
"Hindi ako galit. Gising lang."
"Teka, eh kung sakaling maging presidente ka, ano'ng gagawin mo?"
Ngumiti si Adrian. "Walang magnanakaw na matutulog sa palasyo."
"Papatayin mo?" tanong ni Crispin.
"Hindi. Papapaniwalain ko muna silang malaya sila. Tapos ipapakita ko kung gaano kasakit ang katotohanan."
Tumahimik silang dalawa.
Mula noon, tinawag nila si Adrian na "El Fuego" - hindi dahil mainit ang ulo, kundi dahil palaging may dalang apoy sa dila.
Isang gabi ng malakas na ulan, may dumating na mga truck ng relief goods sa ampunan.
Habang nagtutulungan ang mga bata, napansin ni Adrian ang tatak sa mga kahon: "Office of the Mayor - For Public Distribution."
Ngunit bawat kahon ay may nakadikit na mukha ng alkalde, nakangiti, may malaking letrang "Donated by."
Lumapit siya sa madre. "Sister, galing po ba talaga sa kanya 'yan?"
"Anak, donasyon iyan ng pamahalaan."
"Bakit may mukha niya?"
"Para maalala ng mga tao kung sino ang tumulong."
"E paano kung may mukha rin ng Diyos sa mga lata ng sardinas?"
"Adrian..."
"Hindi ba Siya rin dapat ang pinapasalamatan?"
Tumalikod siya, naglakad palayo habang nakataas ang hood ng basang jacket.
Walang salita, pero sa bawat patak ng ulan, tila lalong lumilinaw sa kanya na ang mundo ay hindi binubuo ng tama't mali - kundi ng mga taong natutong mamuhay sa pagitan ng dalawa.
Habang tumatagal, naging ugali ni Adrian ang magsulat sa isang lumang notebook - hindi diary, kundi listahan ng mga tanong.
Ang ilan dito ay:
"Kung ang batas ay para sa lahat, bakit hindi pantay ang presyo ng kasalanan?"
"Kung ang kalayaan ay karapatan, bakit kailangan pang hingin?"
"Kung ang Diyos ay makatarungan, bakit ang mga may konsensya ay laging talunan?"
Isang gabi, nabasa ito ni Ma'am Dalisay, at marahang sinabi:
"Adrian, baka hindi lahat ng tanong ay kailangang masagot."
"Hindi po," sagot niya. "Pero lahat ng sagot, kailangang mapatunayan."
Isang araw, habang nanonood sila ng telebisyon sa maliit na sala ng ampunan, lumabas ang pangalan ng isang bagong senador.
Isang apelyido na pamilyar: Villanueva.
Napatigil si Adrian.
Pero hindi ito ang ama niya.
Isa itong pinsan ng ama, ngayon ay nasa kapangyarihan.
"Naaalala n'yo pa ba 'yung sunog sa Imus?" tanong ni Sister Esperanza. "'Yung pamilyang... Villanueva rin?"
Tahimik si Adrian.
Ang isip niya, naglalakbay pabalik sa gabing amoy gasolina at abo.
"'Yun po 'yung tatay ko," bulong niya.
Nagulat ang lahat.
Ngunit bago pa may makapagsalita, umalis siya sa silid.
Kinagabihan, sa ilalim ng ulan, isinulat niya sa notebook:
"Ang dugo ay hindi lang dumadaloy. Minsan, umaakyat pabalik sa kapangyarihan."
Sa eskwelahan, may quiz bee tungkol sa kasaysayan.
Tinanong sila: "Sino ang tinaguriang Ama ng Katipunan?"
Mabilis niyang sinagot: "Andres Bonifacio."
Sumunod na tanong: "Ano ang pinakamalaking kasalanan ng mga Pilipino pagkatapos ng rebolusyon?"
Hindi iyon bahagi ng tanong sa card, pero sumagot siya.
"Pagkakalimot."
Tumawa ang guro.
"Walang ganoong sagot, Adrian."
"Dapat meron."
At doon, nagsimula siyang mapansin ng mga guro sa distrito.
Hindi lang siya matalino - mayroon siyang pananaw na bihira sa murang edad.
Noong araw ng kanyang ikalabing-anim na kaarawan, tahimik siyang naglakad patungo sa lumang kapilya sa loob ng ampunan.
Wala siyang kandila, walang dasal, pero nakaharap siya sa altar.
"Hindi ko alam kung may Diyos nga talaga," sabi niya, "pero kung meron man, patawarin N'yo ako sa araw na kakailanganin kong labanan Kayo."
Iyon ang gabi ng kanyang panata.
Hindi para maghiganti, kundi para ipakita sa mundo na may paraan pa ring maging matuwid kahit ang mundo ay baluktot.
Pagsapit ng 2007, nakatanggap si Adrian ng scholarship mula sa isang pribadong paaralan sa Maynila.
Hindi siya makapaniwala.
Sa sulat ng paaralan, nakasaad:
"Ang Batang May Pinakamataas na Marka sa Cavite District Scholarship Exam."
Kinabukasan, nag-impake siya ng mga lumang libro, tatlong pirasong damit, at ang notebook ng kanyang mga tanong.
Bago umalis, niyakap siya ni Ma'am Dalisay.
"Anak, anuman ang mangyari, huwag mong hayaang kainin ka ng galit."
"Hindi po ako kakainin, Ma'am," sagot niya. "Ako po ang kakain sa kanya."
Lumakad siya papalayo, habang sa di kalayuan, tila sumisilip ang araw sa pagitan ng ulap.
Walang himala, walang musika, pero may pakiramdam na nagsisimula ang isang kwento na matagal nang nakabinbin.
Ang Dalawang Magkasalungat na Lakas
Panahon: Taong 2007, Maynila - Unang taon ng kolehiyo
Ang hangin sa Diliman ay laging may amoy ng papel at sigaw. Sa bawat kanto, may poster ng rally; sa bawat pasilyo, may ideolohiya. Para kay Adrian, ang unibersidad ay parang bagong palasyo ng mga nakatakas sa lumang sistema - mga anak ng politiko, may mga pangalan at koneksyon, nag-aaral kuno ng hustisya habang nilalapastangan ito sa labas ng silid.
Nakaupo siya sa pinakalikod ng silid sa Political Ethics 101. Hindi siya nagsasalita, pero kilala na siya sa departamento bilang "yung orph na may matulis na utak." Nang tanungin ng propesor:
> "Kung ikaw ang magiging pinuno ng bansa, ano ang una mong babaguhin?"
Tumayo si Adrian. Tahimik ang klase.
> "Ang mga taong akala nila hindi sila puwedeng palitan."
May mga pumalakpak, may mga umismid. Pero sa dulo ng silid, may isang babaeng hindi napangiti - si Elena Ramirez, bagong transfer student, kasapi ng isang grupong kilala bilang Students for Community and Godly Integrity (SCGI). Tahimik siya, pero sa kanyang mga mata ay may kabang nagmumula hindi sa takot, kundi sa pang-unawa.
Pagkatapos ng klase...
Habang naglalakad si Adrian palabas ng gusali, nadaanan niya si Elena na nakaupo sa ilalim ng punong acacia, may hawak na maliit na Biblia.
> Elena: "Maganda ang sinabi mo kanina."
Adrian: "Hindi ko sinabing maganda."
Elena: "Hindi nga. Pero totoo."
Huminga si Adrian, napatingin sa langit.
> Adrian: "Totoo, pero walang silbi. Kahit anong sigaw mo ng katotohanan, tatawanan ka lang ng mga may pera."
Elena: "Hindi mo kailangang palaging manalo para maging tama."
Adrian: "Gano'n din 'yun. Sa mundong 'to, kung hindi mo kaya ipilit ang tama, walang mangyayari."
Tahimik. Dinampot ni Elena ang isang dahong nalaglag, pinatong sa kanyang Biblia.
> Elena: "Alam mo, sinabi rin 'yan ng mga tao sa panahon ni Propeta Elias. Pero basahin mo 'to."
Binuksan niya ang Biblia.
1 Hari 19:18 - 'Nguni't mag-iiwan Ako sa Israel ng pitong libo; lahat ng tuhod na hindi lumuhod kay Baal.'
Elena: "Hindi mo kailangang mag-isa, Adrian. May mga taong hindi lumuluhod sa mali. Baka isa ka na ro'n."
Napatahimik si Adrian. Ang malamig na hangin ay tila lumambot.
> Adrian: "Kaya mo bang maniwala sa Diyos pagkatapos ng lahat ng kasamaan sa paligid?"
Elena: "Mas lalo. Kasi kung walang Diyos, walang basehan ang kabutihan. Lahat ng tama ay magiging opinyon lang."
Binuksan niyang muli ang Biblia:
Mga Awit 14:1 - 'Ang mangmang ay nagsabi sa kaniyang puso, Walang Dios; sila'y nagsigawa ng kasuklamsuklam na mga gawa; walang gumagawa ng mabuti.'
Elena: "Hindi sinasabi ng talatang 'yan na masama ang magduda. Pero kapag sinarado mo na ang puso mo sa pag-asa, doon ka nagsisimulang maging tulad ng mga kinamumuhian mo."
Hindi agad sumagot si Adrian. Ang mga salitang iyon ay parang kalabit sa natutulog na bahagi ng kanyang isip - matagal nang tikom, matagal nang nilamon ng galit.
Kinabukasan, nagkita silang muli sa library. Si Elena ay nakaupo, nagsusulat ng sanaysay tungkol sa "Ethics of Governance." Si Adrian, tahimik na lumapit.
> Adrian: "Hindi ako naniniwala sa relihiyon."
Elena: "Hindi kita pinipilit."
Adrian: "Pero kung totoo ang Diyos mo, bakit namatay ang mga magulang ko sa sunog na gawa ng tao?"
Elena: "Baka kasi mas mahalaga ang mabuhay ka kaysa sa mamatay silang lahat."
Tumingin si Elena, diretsong sa mata ni Adrian.
> "Adrian, ang tanong mo ay laging 'bakit pinayagan ng Diyos?' Pero baka dapat mo ring tanungin, 'bakit hindi natin pinigilan?'"
Santiago 1:13 - 'Huwag sabihin ng sinoman kapag siya'y tinutukso, ako'y tinutukso ng Dios; sapagka't ang Dios ay hindi matutukso sa kasamaan, at hindi rin naman niya tinutukso ang sinoman.'
Nagpatuloy siya:
> "Hindi gumagawa ng kasamaan ang Diyos. Pero hinahayaan Niya tayong pumili, kasi kung aalisin Niya ang kalayaan natin, hindi na tayo tao."
Tumigil si Adrian. Parang may sumabog na ideya sa kanyang isipan - hindi kagalit, hindi pagtanggi, kundi pagtataka.
> Adrian: "Ang linaw mo magsalita. Wala kang takot."
Elena: "Hindi ako matapang, Adrian. May tiwala lang ako na ang katotohanan ay hindi kailangang sigawan para marinig."
Lumipas ang ilang buwan.
Sila ang laging magkasama sa mga forum, debate, at proyekto ng SCGI Community Cares.
Si Adrian ang utak - laging naghahanap ng solusyon sa mga isyu ng pamahalaan.
Si Elena ang puso - laging nagrerepaso ng mga ideya niya, hinahaplos ng aral ng Kasulatan.
Sa bawat argumento, natututo siyang humina para tumibay. Sa bawat talata ni Elena, natututo siyang magduda hindi sa Diyos, kundi sa sarili niyang galit.
At sa huling gabi ng semester, habang nakaupo sila sa Oval, nagsindi ng maliit na lampara si Adrian.
> Adrian: "Wala talaga akong balak tumigil. Gagawin kong matuwid ang sistemang ito, kahit sa apoy."
Elena: "Kung gagamitin mo ang apoy, siguraduhin mong hindi ikaw ang unang masusunog."
Roma 12:21 - 'Huwag kang padaig sa masama, kundi daigin mo ang masama ng mabuti.'
Ngumiti si Adrian. Hindi niya sinabing naniniwala siya. Pero mula sa gabing iyon, unang beses niyang nagawang manahimik hindi dahil sa galit - kundi dahil may iniisip siyang mas malalim kaysa sa paghihiganti.
"Ang Panahon ng Pag-aaral"
Panahon: 2009-2013, University of the Philippines - Diliman, Quezon City
Sa mga unang taon ng kolehiyo, si Adrian ay parang bagyong dumaraan sa mga silid-aralan.
Hindi siya ang tipo ng estudyanteng laging nagsasalita, pero kapag nagsalita, nagkakaroon ng katahimikan na may bigat. Ang kanyang pangalan ay kilala sa Political Science Department - hindi dahil sa koneksyon, kundi dahil sa kanyang walang takot na pananalita.
Habang ang iba ay abala sa mga org meeting at student parties, si Adrian ay abala sa mga dokumento, lumang kaso, at mga debate na halos magpasabog ng ulo ng mga propesor.
Madalas niyang sabihin sa sarili, "Kung gusto mong baguhin ang sistema, aralin mo muna kung paano ito nang-aapi."
Ang Viral Debate
Isang hapon, sa Political Ethics 121, naganap ang isang forum na inorganisa ng mga estudyanteng anak ng mga kilalang politiko.
Tema: "Is the Philippine Government Beyond Redemption?"
Ang anak ng isang senador ang unang nagsalita, kampanteng nagwika:
> "Hindi naman lahat ng pulitiko masama. Ang gobyerno ay parang pamilya - kailangan lang ng respeto at tiwala."
Tahimik si Adrian sa unang minuto. Pero nang siya'y tawagin, diretsong tumayo, walang papel, walang kodigo.
> Adrian: "Kung pamilya ang gobyerno, bakit ganito ang trato sa anak ng bayan? Gutom, walang edukasyon, at pinapasa sa mamamayan ang utang ng mga ama nilang magnanakaw?"
Nag-ingay ang silid. Ang anak ng senador ay natahimik, nagpipigil ng galit.
> Adrian (patuloy): "Hindi mo pwedeng ipasa ang batas para protektahan ang sarili mong kasalanan! Ang batas ay dapat kalasag, hindi pananggalang ng mga makapangyarihan!"
Ang eksenang iyon ay nakunan ng video. Ilang araw lang, kumalat sa social media.
"Orphan Student Destroys Senator's Son in Debate."
Ang headline ay parang lason at biyaya. Sa loob ng ilang linggo, naging simbolo siya ng tapang ng kabataan, ngunit naging target din ng mga nasaling sa katotohanan.
Ngunit sa likod ng kanyang kasikatan ay ang pagod.
Isang gabi, nakaupo si Adrian sa ilalim ng Oblation, hawak ang lumang litrato ng kanyang mga magulang.
May bigat sa kanyang dibdib - galit, lungkot, at pagod sa paulit-ulit na katiwalian na nakikita sa paligid.
Dumating si Elena, may dalang mainit na kape. Umupo sa tabi niya, walang salita.
> Adrian: "Hindi ko alam kung tama pa 'tong ginagawa ko. Parang kahit anong sigaw, walang nakikinig."
Elena: "Baka kasi sumisigaw ka hindi para marinig, kundi para mapatunayan na tama ka."
Adrian: "Anong ibig mong sabihin?"
Elena: "Kapag ang katotohanan ay sinigawan mo, nagmumukha lang siyang yabang. Pero kapag sinabi mo nang may pag-ibig, nagiging paalala."
Binuksan niya ang kanyang Biblia, hinayaan munang mahulog ang ilang tuyong dahon.
> Kawikaan 15:1 - "Ang malambot na sagot ay nakapapawi ng poot, ngunit ang mabigat na salita ay nagpapasiklab ng galit."
> Elena: "Hindi masama ang galit, Adrian. Pero dapat alam mo kung kailan ito dapat pahupain, at kailan ito dapat gamitin."
Tahimik silang pareho. Sa gabing iyon, unang beses na naramdaman ni Adrian na may ibang klase ng tapang - hindi 'yung sigaw, kundi 'yung kakayahang manahimik nang hindi sumusuko.
Paglipas ng ilang linggo, inimbitahan ni Elena si Adrian sa isang Community Cares program ng SCGI.
Nagpapakain sila ng mga bata sa isang barangay sa Tondo. Doon unang nakita ni Adrian kung paano gumagalaw ang kabutihan nang walang kamera, walang kredito, walang anunsyo.
Habang namimigay ng pagkain, nilapitan siya ng isang matandang lalaki at nagsabi:
> "Salamat, hijo. Hindi ko alam na may mga estudyante pa palang gumagawa nito."
Ngumiti si Elena.
> "Hindi po namin ginagawa 'to para sa grado. Ginagawa namin 'to kasi ito ang tama."
Habang nakatingin si Adrian sa kanila, parang may kumurot sa dibdib niya.
Hindi iyon awa - kundi hiya. Kasi habang siya ay abala sa pag-atake sa sistema, may mga taong tahimik lang na kumikilos.
Kinagabihan, kinausap niya si Elena.
> Adrian: "Bakit mo ginagawa 'to? Wala namang kapalit."
Elena: "Hindi ko kailangang bayaran ng mundo ang kabutihan. Ang kabutihan mismo ang gantimpala."
Binuksan niya ulit ang Biblia:
Galacia 6:9 - "At huwag tayong manghinawa sa paggawa ng mabuti: sapagka't sa kapanahunan ay magsisiani tayo, kung hindi tayo manghihina."
> Elena: "Kung gusto mong baguhin ang mundo, magsimula ka sa isang taong kaya mong tulungan ngayon."
Parang tinamaan ng martilyo ang puso ni Adrian. Hindi niya sinagot si Elena. Pero kinabukasan, siya mismo ang nagprisinta na maging volunteer sa susunod na programa.
2012. Nasa huling taon na si Adrian sa kolehiyo. Habang si Elena ay nagtatapos sa kursong Journalism and Communication, si Adrian ay pumapasa sa entrance exam ng UP Law Center.
Ang dating ulilang bata mula Imus ay ngayo'y kilala bilang "The Orphan Reformer."
Ngunit higit sa lahat, nagsisimula na siyang maniwala sa isang bagay na dati niyang tinatawanan - na ang kabutihan ay hindi kahinaan.
Isang gabi, matapos ang graduation nila ni Elena, naglakad sila sa Oval.
Tahimik. Mahangin. Mga ilaw ng poste ay parang mga bituin na nakaluhod sa lupa.
> Adrian: "Elena, minsan naiisip ko... baka hindi ko na kailangang maniwala sa Diyos para maniwala sa kabutihan."
Elena: "Baka nga. Pero hindi rin masamang maniwala na ang kabutihan ay may pinanggagalingan."
Santiago 1:17 - "Ang bawa't mabuting kaloob at ang bawa't sakdal na kaloob ay buhat sa itaas, na nanggagaling sa Ama ng mga ilaw."
Ngumiti si Adrian.
> Adrian: "Hindi ko pa rin Siya kilala. Pero siguro... kilala ka Niya."
Elena: "Siguro pareho tayong kilala Niya. Magkaiba lang ng paraan ng pagtawag."
At sa ilalim ng mga bituin, huminga si Adrian nang malalim. Ang dating batang galit sa langit ay ngayon natutong tumingin pataas - hindi para magreklamo, kundi para magtanong.
"Ang Pag-ibig na May Misyon"
Panahon: 2013-2016, UP Law Center at Quezon City Press Circles
Sa mga sumunod na taon, naging tahimik ngunit makabuluhan ang ugnayan nina Adrian at Elena.
Habang si Adrian ay tuluyang nagsisimula ng kanyang pag-aaral sa batas, si Elena naman ay naglilingkod bilang campus journalist sa isang independent publication na tumatalakay sa mga isyung tinatakpan ng mainstream media.
Madalas silang magkasalubong sa parehong coffee shop - ang maliit na café malapit sa University Library, kung saan amoy palaging tinta, kape, at papel na naluma sa oras.
Isang gabi ng Hunyo, sa gitna ng ulan, nakaupo si Adrian habang binabasa ang Constitutional Law. Si Elena, may dalang recorder, kakagaling lang sa isang interview.
Nang makita niya si Adrian, ngumiti.
> Elena: "Masyado kang seryoso. Parang gusto mong ipakulong ang buong kongreso."
Adrian: "Kung pwede lang. Pero wala pang batas na nagbabawal sa kabobohan."
Elena: "Kaya nga tayo nag-aaral, 'di ba? Para kahit isa sa atin, matutong sumagot nang tama."
Tahimik silang uminom ng kape.
Tumingin si Adrian sa bintana, tanaw ang dilim sa labas.
> Adrian: "Elena, minsan naiisip ko... baka hindi na kayang baguhin ang sistemang 'to."
Elena: "Hindi mo kailangang baguhin agad. Baka kailangan mo lang simulan."
Adrian: "At kung hindi umubra?"
Elena: "Ang pag-ibig din naman, hindi laging umaabot sa 'forever.' Pero hindi ibig sabihin sayang ang pinaglaban."
Ngumiti si Adrian, parang may tinamaan.
Ang mga salitang iyon ay tila banal sa simpleng anyo nito - parang sermon na hindi nangangaral.
Sa isa sa mga press conference ng pamahalaan, si Elena ay nagtanong tungkol sa anomalya sa isang proyekto ng lokal na gobyerno.
Tinawanan siya ng tagapagsalita.
> "Hija, huwag ka masyadong magpaka-idealistic. Hindi mo alam kung paano gumagana ang totoong mundo."
Ngunit nang gabing iyon, si Adrian ay nagpadala ng mensahe sa kanya:
> Adrian: "Kung hindi mo tinanong 'yon, walang magtatanong. Hindi mo kailangang maging malakas para maging tama."
Elena: "At hindi mo kailangang manahimik para mabuhay."
Kinabukasan, nakita niya si Adrian sa court room, nakasuot ng barong, ipinagtatanggol ang isang estudyante na sinampahan ng kasong libel dahil sa pagsisiwalat ng katiwalian.
Sa dulo ng hearing, habang nakatingin siya kay Adrian, napagtanto ni Elena - ito ang unang pagkakataong nakita niya ang hustisya na may mukha, hindi bilang ideya.
Isang madaling araw sa oval, magkasama silang naglalakad.
Tahimik ang paligid, tanging tunog ng kuliglig at mahihinang yabag ang naririnig.
> Adrian: "Elena, bakit ka nananatiling naniniwala kahit napakaraming kasamaan?"
Elena: "Dahil kahit gaano karaming dilim, hindi kailangang marami ang ilaw para makita mo ang daan."
Adrian: "Pero minsan, parang wala na talagang saysay. Ang kabutihan, laging natatalo."
Elena: "Hindi laging panalo ang kabutihan, Adrian. Pero laging karapat-dapat itong ipaglaban."
Binuksan ni Elena ang Biblia, sa ilalim ng poste ng ilaw.
Ang liwanag ay tumama sa pahina.
> Roma 12:21 - "Huwag kang padaig sa masama, kundi daigin mo ng mabuti ang masama."
> Elena: "Ang masama, hindi matatalo ng masamang paraan. Kasi sa sandaling ginamit mo ang kasamaan para talunin ito, ikaw na ang panalo nila."
Tahimik si Adrian.
Hindi siya sumagot. Pero sa unang pagkakataon, hindi niya kayang tingnan si Elena sa mata - hindi dahil sa kahihiyan, kundi dahil sa katotohanang naramdaman niya sa sariling dibdib.
Lumipas ang buwan. Pareho silang abala. Ngunit palaging nagtatagpo - sa mga miting, forum, o mga gabi ng pagod at diskusyon.
Isang gabi ng Disyembre, habang nagkakape sila sa rooftop ng dorm ni Elena, sinabi ni Adrian:
> Adrian: "Kapag naging abogado ako, gusto kong magpasa ng batas laban sa mga pumatay sa tatay ko."
Elena: "At kapag nagawa mo 'yon?"
Adrian: "Baka doon ako matutong magpatawad."
Elena: "Hindi mo kailangang hintayin 'yon."
Tahimik.
Umihip ang hangin, nagdulot ng sandaling lamig.
Si Adrian ay nakatingin kay Elena - hindi bilang kaibigan, kundi bilang inspirasyon ng bagay na matagal na niyang kinalimutan: pag-asa.
> Adrian: "Elena, minsan naiisip ko, baka ikaw 'yung sagot na matagal ko nang hinahanap."
Elena: "Hindi ako sagot, Adrian. Isa lang akong tanong... na kailangang sagutin mo sa sarili mo."
Ngumiti siya.
Tahimik silang dalawa. Sa gabing iyon, nagtagpo ang galit at pag-ibig, lohika at pananampalataya - hindi para magbanggaan, kundi para magtulungan.
Pagkaraan ng ilang buwan, nakapasa si Adrian sa Bar Exam.
Sa araw ng panunumpa, nandoon si Elena sa gitna ng crowd.
Nang banggitin ang linya, "to uphold justice and the rule of law," tumingin siya kay Adrian, sabay ngiti.
Pagkatapos ng seremonya, magkasamang naglakad ang dalawa sa labas ng PICC.
> Adrian: "Wala akong magulang na makakakita nito."
Elena: "Pero mayroon kang dahilan kung bakit ka umabot dito."
Adrian: "Kung hindi dahil sa'yo..."
Elena: "Kung hindi dahil sa Diyos na gumamit sa akin."
Binuksan niya ang Biblia, huling beses sa kabanatang ito.
> Filipos 1:6 - "Na sa pagkakatiwala kong ito mismo, na ang nagpasimula sa inyo ng mabuting gawa ay Siya ring magtatapos nito hanggang sa araw ni Cristo Jesus."
> Elena: "Ang simula ng kabutihan, hindi sa atin nagmumula. Pero tayo ang pinagkakatiwalaan para ituloy ito."
Tumango si Adrian.
Hindi niya sinabi, pero alam niya - ang kanyang laban ay hindi na para lamang sa hustisya, kundi para sa Diyos na matagal na niyang kinamuhian, at ngayo'y unti-unting nakilala sa anyo ng isang babae na marunong magmahal nang may tapang.
Panahon: 2019-2021, Maynila
Sa mga unang buwan ng 2019, si Atty. Adrian Villanueva ay kilala bilang "abogadong walang takot."
Ang kanyang mga kaso laban sa mga tiwaling opisyal ay paulit-ulit na lumalabas sa mga pahayagan.
Isang kolumnista pa nga ang sumulat: "Kung si Rizal ay panulat ang ginamit, baril naman ang pananalita ni Villanueva."
Sa kabilang dako, si Elena Ramirez ay isa nang tanyag na investigative journalist.
Ang kanyang dokumentaryo tungkol sa extrajudicial killings ay tinuturing na pinakamapanganib na artikulong nailathala sa dekada.
Ngunit sa bawat katotohanang inilalantad nila, dumarami ang nagagalit, at mas lumalalim ang mga aninong gumagalaw sa likod ng gobyerno.
Isang hapon ng Hulyo 2020, nasa harap ng UP Law Center si Adrian.
Libo-libong estudyante at mamamayan ang dumalo upang marinig siya magsalita tungkol sa bagong panukalang batas laban sa korapsyon.
> Adrian: "Ang batas ay hindi laruan ng mga makapangyarihan. Ito ay dapat sandata ng mamamayan."
"Hindi natin kailangan ng bagong bayani - kailangan natin ng mamamayan na hindi matatakot magsabi ng totoo!"
Naghiyawan ang mga tao.
Ngunit sa loob ng crowd, may tatlong lalaking tahimik na nagmamasid - nakaitim, walang ngiti, at may mga mata ng mga taong hindi nagmamasid para matuto... kundi para magplano.
Kinagabihan, sa isang lumang warehouse sa Tondo, nagtipon ang ilang kalalakihan - mga dating opisyal, negosyante, at dalawang congressman na pinahiya ni Adrian sa korte.
> Unang Lalaki: "Matagal na siyang sagabal. Sinisira niya ang balanse ng kapangyarihan."
Ikalawa: "Kung hindi siya titigil, marami ang babagsak... pati tayo."
Ikalawang Congressman: "May mga nag-aalok na. Isa lang ang kailangan nating gawin - alisin siya bago siya maging alamat."
Tahimik.
Ang huling nagsalita, isang matandang lalaki na may tinig na parang nagbubuhat ng kasaysayan:
> Matandang Lalaki: "Hindi lang siya problema. Ang babae niyang iyon-si Elena. Siya ang tinig na nagbibigay sa kanya ng apoy. Kung gusto mong patayin ang apoy... tanggalin mo muna ang hangin."
Sa madilim na silid, isang papel ang ipinasa.
Sa ibabaw nito, nakasulat:
"Target: Villanueva and Ramirez."
Kinabukasan, sa opisina ng TruthLine, napansin ni Elena na may mga kakaibang email - walang subject, walang sender, puro pangalan at address ng mga taong kilala nila ni Adrian.
Isang gabi, habang naglalakad pauwi, isang lalaking naka-helmet ang lumapit sa kanya, iniabot ang sobre, at agad na umalis.
Sa loob, may maikling sulat:
"Huwag mong ipagpatuloy ang artikulo mo tungkol sa 'Omega Holdings'. Ang susunod, hindi na papel ang ipapadala."
Nang sinabi niya ito kay Adrian, sumiklab ang kanilang unang malaking pagtatalo.
> Adrian: "Huwag mo nang ituloy 'yan. Alam mong delikado!"
Elena: "Kung titigil ako dahil sa takot, para ko na ring pinatay ang sarili kong dahilan kung bakit ako nagsusulat."
Adrian: "Hindi mo naiintindihan-"
Elena: "Ang hustisya na walang tapang ay hipokrisya, Adrian. Hindi ba't 'yan ang tinuturo mo?"
Tahimik si Adrian.
Parang bigla siyang nasampal ng sariling prinsipyo.
Kinagabihan, sa bahay ni Adrian, nagtagpo silang muli.
Nasa harap nila ang mga dokumento, kaso, at larawan ng mga taong sangkot sa Omega Holdings - isang kumpanyang konektado sa ilegal na armas.
Tahimik na nagbukas si Elena ng Biblia.
> Elena: "Efeso 5:11 - 'Huwag kayong makisangkot sa mga gawa ng kadiliman, kundi inyong ilantad ang mga ito.'"
Adrian: "Pero paano kung ang paglantad ay magdudulot ng kamatayan?"
Elena: "Mateo 16:25 - 'Sapagka't ang sinumang magnanais na iligtas ang kaniyang buhay ay mawawalan nito; at ang sinumang mawawalan ng kaniyang buhay dahil sa akin ay makakatagpo nito.'"
Adrian: "Elena, hindi lahat ng namamatay ay nagiging martir."
Elena: "At hindi lahat ng nabubuhay ay tunay na buhay."
Ang mga salita ay tumama kay Adrian na parang bala.
Minsan, mas matalim ang katotohanan kaysa sa bala mismo.
Ilang linggo ang lumipas, sumabog sa pahayagan ang ulat ni Elena - "The Omega Files."
Isang buong network ng opisyal, negosyante, at militar ang nasangkot.
Kasabay nito, tumanggap si Adrian ng subpoena - may mga kasong isinampa laban sa kanya ng mga taong nasagasaan niya sa korte.
Ang mga telepono nila ay minamanmanan. May mga sasakyang sumusunod sa kanila.
Sa unang pagkakataon, naramdaman ni Adrian na ang batas ay hindi sapat na kalasag - minsan, ito pa ang patalim na nakatutok sa leeg mo.
Isang gabi ng Agosto 2021, habang pauwi mula sa isang forum sa Intramuros, tinambangan ang kotse ni Adrian.
Nagtatalsikan ang bala.
Tumilapon ang sasakyan sa kanal.
Nang dumating ang mga pulis, wala na siya roon.
Sa kabilang dako ng lungsod, si Elena ay nasa newsroom, hawak ang cellphone, paulit-ulit na tinatawagan si Adrian - walang sumasagot.
Lumipas ang isang oras, may mensaheng dumating mula sa unknown number:
"Kung gusto mong mabuhay, huwag ka nang magsulat."
Nanginginig ang kamay ni Elena.
Ngunit imbes na umiyak, kinuha niya ang recorder, binuksan, at nagsalita:
> "Ito ang kuwento ni Adrian Villanueva. At hindi ito matatapos sa katahimikan."
Panahon: 2021-2022, Maynila, Tarlac, Nueva Ecija
Puting kisame. Tunog ng makina. Amoy ng antiseptiko.
Pagmulat ni Adrian, halos di siya makagalaw. Nakabalot ang ulo, at ang dibdib ay tinahi ng sugat.
May ilaw na malamlam, at sa gilid, may lalaking nakasuot ng kulay abong damit na parang hindi doktor-parang sundalo.
> Lalaki: "Gising ka na rin. Akala namin tuluyan ka nang nilamon ng gabi."
Adrian: "Nasaan ako?"
Lalaki: "Sa lugar na walang pangalan. Ang mahalaga, ligtas ka-for now."
Sinubukan ni Adrian bumangon, ngunit nanlambot siya.
Sa tabi ng kama, may folder: "PROJECT RENAISSANCE."
Ngunit bago pa niya mabuksan, pumasok ang isang babae, nakaitim na jacket, at may ngiti ng taong sanay sa panganib.
> Babae: "Villanueva. 'Yung mga taong nagpatumba sa'yo, akala nila tapos na. Pero may mas malaking laro rito. Ang mga dokumentong hawak ni Elena, tinanggal na online. Lahat ng koneksyon ninyo-putol."
Ang mga salita ay parang kutsilyo.
> Adrian: "Si Elena... nasaan siya?"
Babae: "Wala pang balita. Pero may tsismis-buhay pa raw. Tinago siya ng isang grupong may koneksyon sa simbahan. SCGI ba 'yon?"
Tahimik si Adrian. Naramdaman niya muli ang pangalan na iyon parang biglang liwanag sa gitna ng ulap.
Lumipas ang dalawang linggo.
Lumipat si Adrian sa isang lumang safehouse sa Nueva Ecija-dating kampo ng mga sundalong tumalikod sa gobyerno.
Sa dingding, may mapa ng bansa, mga pulang pako, at mga dokumentong sinamsam mula sa mga dating opisyal.
Isang gabi, habang nag-iisa, pinakinggan niya ang lumang recording ni Elena.
Boses nitong kalmado, ngunit matalim:
> Elena (recording): "Huwag mong hayaang lamunin ka ng galit, Adrian.
Santiago 1:20 - 'Sapagka't ang galit ng tao ay hindi gumagawa ng katuwiran ng Dios.'"
Pumikit siya, at sa unang pagkakataon mula sa pag-atake, tumulo ang luha.
Hindi dahil sa sakit ng sugat, kundi sa bigat ng natitirang alaala.
Habang nagrerecover, nadiskubre ni Adrian ang folder na may titulong "PROJECT RENAISSANCE."
Laman nito ang mga ulat tungkol sa "Omega Holdings" - at higit pa.
Ito pala ay bahagi ng black operations unit ng gobyerno na ginagamit para patayin ang mga whistleblower at aktibista.
Ang pondo? Galing sa mga proyekto ng rekonstruksiyon-parehong proyekto kung saan namatay ang kanyang ama dalawang dekada na ang nakalipas.
> Adrian: "Parehong kamay. Parehong uri ng kasinungalingan... at pareho pa ring apoy ang dulo."
Ang mga larawan ng mga pinatay, pinaslang, at tinakot ay nasa folder.
Kasama rito ang pangalan ni Elena-naka-tag bilang "Person of Interest."
Sa puntong iyon, bumalik ang lahat ng galit, pero ngayong may direksyon na.
Isang umaga sa Tarlac, naglakad si Adrian nang palihim papunta sa palengke para kumuha ng impormasyon.
Habang nagkakape sa gilid ng daan, may matandang lalaking mangangaral sa kalye-hawak ang lumang Biblia, malakas ang tinig, at tila walang takot.
> Matanda: "Hindi kailanman natatabunan ng dilim ang liwanag! Ang masama, kahit may baril, hindi kailanman magiging tama sa harap ng Diyos!"
Lumingon ang matanda, at tila nakita si Adrian sa gitna ng crowd.
Lumapit ito, tinapik siya sa balikat.
> Matanda: "Alam ko 'yang tingin mo. Gusto mong ipaghiganti, hindi ba?"
Adrian: "Kung nakita mo ang naranasan ko, hindi mo ako sisisihin."
Matanda: "Hindi kita sinisisi, hijo. Pero tandaan mo, Roma 12:19 -
'Huwag kayong maghihiganti, mga minamahal, kundi bigyan ninyo ng lugar ang galit ng Dios; sapagka't nasusulat, Akin ang paghihiganti, ako ang gaganti, sabi ng Panginoon.'"
Tila kumidlat sa loob ni Adrian ang mga salita.
Ang boses ng matanda ay kaiba-tila pamilyar.
Sa bandang huli, malalaman niyang ito pala ay dating miyembro ng parehong grupo kung saan kabilang si Elena.
Kinagabihan, sa ilalim ng dilim, nagsindi siya ng kandila at isinulat ang bagong plano:
"Kung hindi kayang linisin ng sistema ang sarili nito... gagawin ko."
Ngunit bago niya matapos, tila may boses sa isip niya-ang tinig ni Elena, nagbabalik mula sa mga alaala:
> "Hindi mo kailangang maging diyos para itama ang mundo. Maging tao ka lang-pero huwag kang tumigil."
Ang tinig na iyon ang nagpanatili sa kanya sa gilid ng kabaliwan.
Makalipas ang ilang buwan, isang balita ang sumabog sa media:
"Journalist Elena Ramirez - Missing Since August 2021 - Believed to be Alive."
May mga litrato, may mga teorya.
Ayon sa ulat, may mga testigo raw na nakakita kay Elena sa Pampanga, sa ilalim ng pangangalaga ng isang grupong relihiyoso na kilala sa pagtulong sa mga naulila at inapi.
> Adrian: "SCGI..."
Parang tinamaan siya ng kidlat sa dibdib.
Alam niyang iyon ang huling direksyon ng pag-asa niya.
Sa gabing iyon, umalis si Adrian sa safehouse.
Wala siyang dala kundi baril, ilang dokumento, at isang lumang notebook ni Elena na may sulat na:
"Ang katotohanan ay hindi kailangang manalo, basta't hindi ito susuko."
Habang naglalakad siya sa dilim ng probinsya, maririnig ang mahinang dasal niya:
> "Kung buhay ka pa, Elena... hahanapin kita. At kung hindi,
gagawin kong hukuman ang mundo para sa lahat ng sinunog."